Prezentujemy drugi z tekstów poświęconych sędziom i prokuratorom wojskowym w Polsce w latach 1944-1956, którzy sądzili bądź oskarżali Żołnierzy Wyklętych.
Życiorys Juliana Haraschina to historia zbrodniarza, oszusta, donosiciela, a także człowieka, który wydatnie wspierał instalowanie w Polsce komunistycznego reżimu. „Krwawy Julek” bez wątpienia nie był jednak typem ideologicznego aktywisty, ale kimś kto działał dla ludowej Polski mając na uwadze jedynie osobiste korzyści. Na jego przykładzie można doskonale zobrazować naturę państwa pod rządami komunistów. Państwa, w którym w oparciu o system prawny ZSRS skazywano na śmierć za postawy patriotyczne. Państwa, w którym kariery naukowe stawały się udziałem osób niemających po temu kwalifikacji intelektualnych oraz moralnych. Państwa, w którym na masową skalę inwigilowano społeczeństwo.
Lata młodości
Urodził się 1 kwietnia 1912 r. w Krakowie. Jego rodzice, Karol i Domicela z domu Parczyńska, byli z zawodu nauczycielami. W rodzinnym mieście ukończył szkołę powszechną, gimnazjum, a następnie Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego (magisterium – 1936 r.). Karierę zawodową rozpoczął w 1935 r. jako praktykant w Zarządzie Miejskim w Krakowie. Wkrótce został urzędnikiem pocztowym. W latach 1937–1939 był praktykantem, a potem referendarzem w Dyrekcji Okręgowej państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”.
Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. Będąc cywilnym urzędnikiem uzyskał nominację na komendanta poczty polowej nr 66 przy Kwaterze Głównej Obszaru Warownego „Śląsk”. Nosił wówczas umundurowanie zbliżone wyglądem do wojskowego. Wykorzystując ten fakt przywłaszczył sobie stopień kapitana, przenosząc z ramienia na patki srebrne kwadraciki oznaczające jego stopień służbowy. 7 września w Skarbmierzu dostał się do niewoli niemieckiej, z której udało mu się zbiec. Dotarł w okolice Wiślicy, gdzie otrzymał przydział do Kolumny Samochodowej nr 53 przy 23. Dywizji Piechoty (w charakterze oficera łącznikowego). 15 września został ranny w nogę w bitwie pod Zwierzyńcem niedaleko Zamościa. 21 września w pobliżu Tomaszowa Lubelskiego ponownie znalazł się w rękach Niemców. Hitlerowcy uznali go za oficera i skierowali do Oflagu XIB Braunschweig, a wkrótce do Oflagu IIC Woldenberg. 15 sierpnia 1940 r., w rezultacie starań swego ojca, udało mu się (jako cywilowi) uzyskać zwolnienie z obozu.
W Krakowie w latach 1940-1945 wypełniał obowiązki urzędnika kontraktowego w Biurze Budowy Telefonów, a następnie w Biurze Transportu Dyrekcji Monopoli. W trakcie pracy w drugiej z wymienionych instytucji był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo (15, 27 marca 1943 r.). W lipcu 1943 r., oskarżony o działalność na szkodę III Rzeszy, odpowiadał z wolnej stopy przed sądem specjalnym (niem. Sondergericht). Ostatecznie uniewinniono go od stawianych zarzutów.
Kariera w wojskowym wymiarze sprawiedliwości
W 1945 r. pracował przez krótki czas jako radca prawny w Dyrekcji Okręgowej Poczt i Telefonów w Krakowie. 7 grudnia tegoż roku dostał przydział mobilizacyjny w ludowym Wojsku Polskim. Najprawdopodobniej dzięki wstawiennictwu ówczesnego szefa resortu obrony narodowej Michała Roli-Żymierskiego (przed wojną ucznia Karola Haraschina) uzyskał skierowanie do wojskowego wymiaru sprawiedliwości. Jeszcze przed zmobilizowaniem sfałszował swoje dokumenty z okresu II wojny światowej. Podawał się odtąd za kapitana Wojska Polskiego z 1939 r., a także członka ZWZ-AK. W latach okupacji miał rzekomo pełnić funkcję adiutanta dowódcy 16. Pułku Piechoty w 6. Dywizji Piechoty AK Grupy Operacyjnej „Śląsk Cieszyński” i posługiwać się pseudonimem „Polan” (we wrześniu 1946 r. zmienił nazwisko na Polan-Haraschin). Twierdził jednocześnie, iż przed niemieckim sądem specjalnym stanął nie za nielegalny handel spirytusem, ale za pomoc żołnierzom Armii Ludowej.
20 grudnia 1945 r., na mocy uchwały Krajowej Rady Narodowej, otrzymał zatwierdzenie stopnia kapitana, którego nigdy się nie dosłużył przed 1939 r. W latach 1945-1947 należał do Stronnictwa Demokratycznego, od 1947 r. do Polskiej Partii Robotniczej, a później do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1946 r. działał w Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację, a od 1949 r. w Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1946 r. wstąpił do Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz rozpoczął aktywną działalność w Zrzeszeniu Prawników Demokratów (przyszły Związek Prawników Polskich). 9 maja 1946 r. uzyskał awans na majora, a 17 grudnia tegoż roku na podpułkownika.
Od grudnia 1945 r. do kwietnia 1946 r. pracował jako sędzia w Wojskowym Sądzie Okręgowym w Krakowie. Wkrótce został przeniesiony do miejscowego Wojskowego Sądu Rejonowego, gdzie początkowo wypełniał obowiązki szeregowego sędziego (kwiecień – wrzesień 1946 r.). Stosunkowo szybko awansował na zastępcę szefa tegoż sądu (wrzesień 1946 r. – marzec 1951 r.), przez krótki okres stał również na jego czele (7 sierpnia – 16 września 1947 r.). W lipcu oraz grudniu 1950 r. był sędzią sprawozdawcą w Najwyższym Sądzie Wojskowym.
„Krwawy Julek”
Julian Haraschin w okresie pracy w WSR w Krakowie stał się jednym z najbardziej dyspozycyjnych (w skali całego kraju) wobec władzy ludowej sędziów okresu stalinowskiego. Jako zastępca szefa sądu prowadził najważniejsze procesy żołnierzy antykomunistycznego podziemia niepodległościowego działających na południu Polski. Wydał łącznie ponad 60 wyroków śmierci. Zyskał przez to pseudonim „Krwawy Julek”. Skazał na śmierć m.in. Mieczysława Adamca (data wydania wyroku śmierci – 31 sierpnia 1946 r., zarzut – ucieczka w czasie rozbicia więzienia św. Michała w Krakowie), Bronisława Cielocha (15 stycznia 1947 r., współpraca z Mieczysławem Cielochą „Sprytnym”, utrzymującym kontakty z Inspektoratem Tarnowskim Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”), Mieczysława Cielocha (15 stycznia 1947 r., dowodzenie oddziałem utrzymującym kontakty z Inspektoratem Tarnowskim Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”), Kazimierza Curyło (27 lutego 1948 r., działalność w oddziale niepodległościowym, którym dowodził Władysław Pudełek „Zbroja”), Stanisława Kiełbasę (15 stycznia 1947 r., przynależność do oddziału Mieczysława Cielocha), Marka Kublińskiego (15 czerwca 1950 r., członkostwo w młodzieżowej organizacji niepodległościowej), Stanisława Lubicza-Wróblewskiego (13 czerwca 1947 r., udział w organizacji Armia Polska w Kraju), Józefa Nowaka (19 sierpnia 1946 r., przynależność do oddziału partyzanckiego dowodzonego przez Franciszka Zawrzykraja „Wichra”), Józefa Patera (15 grudnia 1947 r., działalność w oddziale partyzanckim dowodzonym przez Władysława Pilcha „Szarego”), Władysława Pilcha (15 grudnia 1947 r., dowodzenie oddziałem partyzanckim), Wincentego Sobolewskiego (11 sierpnia 1947 r., udział w Zgrupowaniu Partyzanckim „Błyskawica” dowodzonym przez Józefa Kurasia „Ognia”), Władysława Suchonia (14 listopada 1946 r., walka w oddziale partyzanckim Narodowych Sił Zbrojnych dowodzonym przez Antoniego Bieguna „Sztubaka”). Wszystkie wymienione wyroki zostały wykonane. Haraschin orzekał również w procesach doraźnych na Podlasiu w 1946 r., wysyłano go jednocześnie w delegacje do innych sądów. Na przykład 24 grudnia 1946 r. w Kamieńczyku w powiecie Sokołów Podlaski skazał na najwyższy wymiar kary Aleksandra Florczuka, współpracownika 6. Wileńskiej Brygady AK, którą dowodził kpt. Władysław Łukasiuk „Młot”. „Proces” rozpoczął się punktualnie w południe, 60 minut później wyrok śmierci wykonano (rozstrzelanie). Od 1 do 4 marca 1949 r. Julian Haraschin przewodniczył składowi sędziowskiemu WSR w Łodzi, który orzekł karę śmierci wobec dowódcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego Jana Małolepszego „Murata” oraz dwóch innych osób.
…w żadnym wypadku nie może pozostać w WP
W latach 1947-1951 znajdował się pod obserwacją Okręgowego Zarządu Informacji nr V w Krakowie. Obserwacja była prowadzona m.in. w związku z oskarżeniami o łapownictwo, wyszydzanie partyjnych dygnitarzy, obojętność wobec ówczesnego ustroju Polski, bezprawne przyznawanie sobie oraz znajomym orderów i odznaczeń. Haraschin został wówczas scharakteryzowany jako element o zacięciu karierowiczowskim, obcy klasowo, przypadkowy, który w żadnym wypadku nie może pozostać w WP. W listopadzie 1948 r. usunięto go z PPR. Zarzucono mu wtenczas m.in. obcowanie z osobami obcymi klasowo, oportunizm religijny, niewłaściwy styl życia. W grudniu tegoż roku w Najwyższym Sądzie Wojskowym zapadła decyzja o usunięciu „Krwawego Julka” z wojskowego wymiaru sprawiedliwości. Z różnych przyczyn (głównie braków kadrowych) jej wcielenie w życie przesunęło się w czasie. Na jesieni 1949 r. zastępca szefa OZI nr V mjr J. Mikołajczyk podjął próbę werbunku Haraschina na tajnego informatora do rozpracowania sędziego WSR w Krakowie Stanisława Hollitschera. Haraschin napisał trzy obciążające Hollitschera meldunki. Współpraca z OZI nr V nie doczekała się jednak ostatecznie sformalizowania. Mjr Mikołajczyk w jednym z raportów złożonych przełożonym ocenił sędziego w sposób następujący: Ppłk Haraschin jest moralną prostytutką. Widzi w swojej obecnej sytuacji dużą zależność od Organów Informacji. Współpracować z nim trzeba na razie oficjalnie, nie werbując go. Zmusić do pisania materiałów nie dając konkretnego zadania. Ostatecznie 2 marca 1951 r. Juliana Haraschina zwolniono z wojska.
Kariera naukowa
25 lutego 1950 r. doktoryzował się na Wydziale Prawa UJ. Pod koniec lat 40. XX w. uczęszczał na kursy filozofii i ekonomii marksistowskiej przy Departamencie Służby Sprawiedliwości Ministerstwa Obrony Narodowej. Zdobył uprawnienia do wykładania historii ruchu robotniczego. Wykłady w tym zakresie prowadził dla Korpusu Oficerów Wojskowych Organów Sprawiedliwości. Po odejściu z wymiaru sprawiedliwości wygłaszał również wykłady z prawa karnego w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie (był członkiem komisji egzaminacyjnej dla funkcjonariuszy wspomnianego urzędu). Od połowy marca 1951 r. pracował w charakterze radcy prawnego w Zakładach Gazownictwa Okręgu Krakowskiego. W latach 1951-1952 prowadził wykłady zlecone z zakresu wojskowego prawa karnego w Katedrze Postępowania Karnego Wydziału Prawa UJ. W marcu 1952 r. został pracownikiem etatowym tej katedry. Pracował w niej do 1962 r. na różnych stanowiskach, m.in. starszego asystenta, adiunkta, zastępcy profesora. Od 1 marca 1952 r. należał do Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego przy UJ. Od 1955 r. do 1962 r. kierował Studium Zaocznym na Wydziale Prawa UJ. W 1958 r. powrócił (na własną prośbę) do szeregów ludowego Wojska Polskiego jako zastępca szefa Wojskowego Sądu Garnizonowego w Krakowie (1958-1961). W 1960 r. uzyskał awans na pułkownika. W latach 1961-1962 pracował, w roli kierownika Katedry Prawa Karnego, w Wojskowym Instytucie Prawniczym przy Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie.
Pobyt w więzieniu
15 czerwca 1962 r., w rezultacie rozpracowania operacyjnego prowadzonego od 1956 r., został aresztowany w Krakowie przez Służbę Bezpieczeństwa. Znalazł się wówczas w dyspozycji Biura Śledczego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (BŚ MSW). Oskarżono go m.in. o fałszowanie wyników egzaminów, sprzedawanie dyplomów ukończenia zaocznych studiów prawniczych na UJ, łapownictwo, „załatwianie” wyroków u znajomych sędziów. 2 listopada 1963 r. Sąd Powiatowy dla miasta Warszawy skazał Haraschina na karę dziewięciu lat pozbawienia wolności i 35 000 zł grzywny (przy jednoczesnym zdegradowaniu do stopnia szeregowca). Wyrok odsiadywał w więzieniu w Sztumie.
Działalność agenturalna
Od około 1965 r. pod pseudonimem „Leon” był „agentem celnym” BŚ MSW. W grudniu 1968 r. otrzymał warunkowe zwolnienie z więzienia. Skrócenie kary uzyskał dzięki zobowiązaniu się do współpracy z SB. Obok pseudonimu „Leon” używał innych – „Zbyszek”, „Karol”. Jako agent rozpracowywał środowisko uniwersyteckie oraz struktury krakowskiego Kościoła katolickiego (ze szczególnym uwzględnieniem kurii, Wyższego Seminarium Duchownego), w tym m.in. kardynała Karola Wojtyłę, czy też przyszłego kardynała Franciszka Macharskiego. Nieco później inwigilował środowisko polskich księży w Watykanie, a w ramach akcji „Lato-79” – Jana Pawła II. Uczestniczył także w rozpracowywaniu środowiska Radia Wolna Europa. Za donoszenie SB pobierał regularnie wypłacane wynagrodzenie, a wartość przekazywanych przez niego informacji oficerowie bezpieki oceniali bardzo wysoko.
Władze komunistyczne przed 1962 r. uhonorowały go m.in. czterema Krzyżami Zasługi, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim. Część z tych odznaczeń uzyskał dzięki znajomości z marszałkiem Michałem Rolą-Żymierskim. Haraschin bezpodstawnie uzurpował sobie również posiadanie Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, czy też Śląskiego Krzyża Powstańczego.
W latach 1940-1956 był żonaty z Marią Kurkiewicz. Po rozwodzie wszedł w kolejny związek małżeński. Poślubił wówczas Janinę Macharską, siostrę ks. Franciszka Macharskiego. Miał dwójkę dzieci. Zmarł 9 lipca 1984 r. w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
Bibliografia:
- Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, różne sygnatury.
- Brodacki K., Trzy twarze Juliana Haraschina, Kraków 2015.
- Musiał F., Julian Polan-Haraschin (1912-1984), sędzia WSR w Krakowie, [w:] Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Rzeszów 2004.
- Musiał F., Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie 1946-1955, Kraków 2005.
- Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944-1956, Kraków 2005.
dr Paweł Krzysztof Ślaza
Opis fotografii:
- Julian Haraschin. Źródło: zbiory IPN.
