Kim były Halina Korabiowska i Michalina Szelągowska? Jak wyglądały powstańcze losy Juliusza Wiktora Gomulickiego i Marii Radomskiej? Tego wszystkiego dowiecie się dzięki naszej nowej wystawie plenerowej „Ostrołęckie ślady w Powstaniu Warszawskim”. Wstęp wolny.
Powstała ona w ramach obchodów 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego i przybliża ona postaci związane z Ostrołęką i regionem, które zasiliły szeregi powstańców. Będzie ją można zwiedzać do 28 sierpnia na dziedzińcu Muzeum.
O godz. 17.00 (tzw. godzinie „W”) do walki z niemieckim najeźdźcą stanęło około 50 000 powstańców, gotowych do zrzucenia jarzma pięcioletniej okupacji. Nie zawsze dobrze uzbrojeni, ale pełni entuzjazmu, odwagi i nadziei rzucili wyzwanie, walcząc o wyzwolenie stolicy, garnizonowi pod komendą gen. Reinera Stehela.
Bezpośrednie dowództwo nad jednostkami Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, który w pierwszych dniach powstania przyjął na siebie moc uderzenia wojsk nieprzyjaciela, sprawował płk dypl. Antoni Chruściel „Monter”.
Obok nich od pierwszych chwil bili się żołnierze z oddziałów Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej (pod dowództwem ppłk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”) oraz partyzanci ze Zgrupowania Pułku „Baszta” (ppłk Stanisław Kamiński „Daniel”). W kolejnych dniach walkę podjęły struktury Narodowych Sił Zbrojnych, Korpusu Bezpieczeństwa, a także organizacji komunistycznych.
Powstańcy opanowali początkowo Śródmieście, Stare Miasto, Wolę, Powiśle (gdzie zdobyli elektrownię), a także część Ochoty, Mokotowa, Żoliborza. 5 sierpnia wyzwolili obóz koncentracyjny przy ul. Gęsiej (tzw. Gęsiówka). Na Pradze, po czterech dniach trwania insurekcji, zapadła decyzja o zaprzestaniu walk.
W Puszczy Kampinoskiej powstało zgrupowanie Armii Krajowej pod dowództwem mjr. Alfonsa Kotowskiego „Okonia”. Jego trzon stanowiło ponad 800 kresowych partyzantów. W lecie 1944 r. przeprowadził ich w te rejony, trasą liczącą ponad 500 km, por. Adolf Pilch „Góra”, „Dolina”.
Wojskami niemieckimi, odpowiedzialnymi za stłumienie powstania, dowodził gen. SS Erich von dem Bach-Zelewski (gen. Stehela otoczono w budynku Pałacu Saskiego 1 sierpnia). Do momentu powołania na wspomniane stanowisko odpowiadał za zwalczanie partyzantki na terenie całej Europy.
W skład tzw. Korpsgruppe von dem Bach weszła grupa policyjna gen. SS Heinza Reinefartha, Pułk Specjalny płk. Oskara Dirlewangera, Brygada Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej gen. Bronisława Kamińskiego, dwa bataliony składające się z Azerów. Siły te liczyły blisko 30 000 ludzi. W trakcie trwania walk wzrosły o kolejne 20 000.
Wróg w okrutny sposób rozprawiał się nie tylko z powstańcami wziętymi do niewoli, ale również z ludnością cywilną. Najtragiczniejszym wydarzeniem stała się masakra mieszkańców Woli dokonana przez grupę SS i policji niemieckiej pod dowództwem gen. Reinefartha. Od 5 do 7 sierpnia wymordowali (według różnych szacunków) od 30 do 65 000 kobiet, mężczyzn, dzieci.
Z każdym dniem nierówna walka z Niemcami zbliżała partyzancki zryw do nieuniknionego upadku. Wojska sowieckie stacjonujące na Pradze, na rozkaz Stalina, przyglądały się tragedii Warszawy nie pozwalając alianckim samolotom, zrzucającym zaopatrzenie i broń, na korzystanie z pobliskich lotnisk.
Desant około 4 000 żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego na przyczółki w okolicach Czerniakowa, Żoliborza i Powiśla zakończył się przewidywalną klęską.
Po 63 dniach Warszawa została doszczętnie zniszczona. Zginęło około 16 – 18 000 powstańców. Liczba zabitych cywili jest szacowana na 120 – 200 000. Straty niemieckie wyniosły w przybliżeniu 16 000 zabitych i zaginionych oraz 9 000 rannych.
Na pomoc Warszawie ruszyli żołnierze z wielu rejonów Polski, w tym córki i synowie ziemi ostrołęckiej. Po drodze do stolicy z terenów zajętych przez Rosjan, większe oddziały były w podstępny sposób rozbrajane przez Armię Czerwoną.
W ramach badań prowadzonych przez Jacka Karczewskiego udało się do tej pory w pełni zidentyfikować kilkadziesiąt nazwisk ludzizwiązanych z Ostrołęką i pow. ostrołęckim, którzy walczyli lub przebywali w objętym powstaniem mieście. 26 spośród tych osób urodziło się w samej Ostrołęce, 40 miało 25 lat lub mniej w momencie godziny „W”, 11 byłozwiązanych z 5. Pułkiem Ułanów Zasławskich.
Co do 15 osób mamy pewność, że zginęły w samym powstaniu, pięć kolejnych straciło życie (po dostaniu się do niewoli) w niemieckich obozach.
W powstaniu warszawskim wzięli udział (lub przebywali w stolicy) członkowie ostrołęckich rodzin, w tym: Wacława Certowicz i synowie (Zbigniew, Władysław), bracia Florian i Jerzy Grąbczewscy, bracia Aleksander, Tadeusz i Zenon Borasińscy, Aleksander (ojciec) i Mikołaj (syn) Dunin-Marcinkiewicz, Spirydion Koiszewski oraz jego córka Milena, rodzina Sznytko, rodzina Opęchowskich.
Szeregi powstańcze zasilili mieszkańcy ziemi ostrołęckiej pochodzący m.in. z następujących miejscowości: Czarnowiec, Czerwin, Dobki Stare, Dzbenin, Goworowo, Grabowo, Kadzidło, Korczaki, Laskowiec, Lipniki, Myszyniec, Nogawki, Ogony, Ołdaki, Ostrołęka, Rzekuń, Susk Stary, Szafranki.
Wystawę przygotowali: Sebastian Kamiński, Jacek Karczewski, Marcin Modzelewski, Paweł Krzysztof Ślaza
Projekt graficzny: Natalia Iwańska
Druk: Sławomir Nosek