Maj 1945 to data, która najczęściej kojarzy się z zakończeniem krwawej II wojny światowej. Tymczasem wielu obywateli Polski było przekonanych, że wojna wówczas się nie skończyła, a zmiana polegająca na wycofaniu się Niemców i nadejściu Sowietów była jedynie zamianą jednej okupacji na drugą.
Polskie władze komunistyczne, wydatnie korzystając ze wsparcia wojska i służb sowieckich zaciekle prześladowały przeciwników politycznych. Podziemie niepodległościowe stawiało jednak zdecydowany opór.
Na znacznym obszarze kraju (w szczególności na Białostocczyźnie, Mazowszu, Lubelszczyźnie, Podkarpaciu) dochodziło do licznych starć zbrojnych z których zwycięsko wychodzili przeważnie partyzanci.
Świetnie uzbrojeni i doskonale znający teren stanowili poważne zagrożenie dla jednostek Ludowego Wojska Polskiego (wspieranego nieraz przez Armię Czerwoną, bądź NKWD), czy Milicji Obywatelskiej.
Chlubną kartę w zmaganiach z instalującym się dopiero w kraju reżimem komunistycznym zapisały organizacje i ich oddziały zbrojne, operujące na Północnym Mazowszu, w tym na Ziemi Kurpiowskiej.
W pierwszych latach powojennych (1945-1947) w działalności niepodległościowej w samym tylko powiecie ostrołęckim uczestniczyło aż 3,5 tysiąca osób. Silne było podziemie narodowe zgrupowane wokół Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, jednak najliczniejszą organizacją działającą w tamtym obszarze była Armia Krajowa Obywatelska, kierowana przez ppłk Władysława Liniarskiego ,,Mścisława” (1899-1984).
Ten oficer był rekordzistą w skali kraju pod względem długości pełnienia funkcji komendanta okręgu i od 1940 r. pozostawał nieuchwytny zarówno dla Sowietów, jak i Niemców. Gdy w lutym 1945 r. otrzymał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej, jako Komendant Okręgu Białystok nie podporządkował się mu i kierowane przez siebie struktury przekształcił we wspomnianą Armię Krajową Obywatelską.
Wiosną 1945 r. okręg liczył 27 tysięcy członków. Jedną z jego części był tzw. Obwód nr 4 AKO (dawny Obwód AK Ostrołęka). Jego komendantem został kpt. Aleksander Bednarczyk ,,Adam” (1913-1946), od lat zaangażowany w działalność ZWZ oraz AK w okolicach Ostrołęki.
Działalność obwodu była do początków 1945 r. sparaliżowana obecnością wojsk sowieckich. Gdy wraz z nastaniem kolejnej ofensywy ich dywizje przemieściły się w kierunku zachodnim, działacze podziemia przystąpili do zbrojnej ,,roboty”.
Rozbijano posterunki Milicji Obywatelskiej i likwidowano konfidentów. Apogeum tych działań przypadło na maj 1945 r. Bez wątpienia trzeba przyznać, że najważniejszą akcją zbrojną przeprowadzoną przez Obwód nr 4 AKO pozostaje opanowanie Ostrołęki, które miało miejsce osiemdziesiąt lat temu, w nocy z 18 na 19 maja 1945 r.
Siły partyzantów zagospodarowane do tej akcji liczyły 85 żołnierzy, a dowodził nimi nieznany z imienia i nazwiska por. ,,Zych”, szef samoobrony Inspektoratu Mazowieckiego AKO i uczestnik akcji ,,Burza”.
Po sprawnym wejściu do miasta zablokowano – prowadząc silny ogień – gmachy Urzędu Bezpieczeństwa, Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej oraz NKWD.
Strach przed nacierającymi partyzantami był tak duży, że stacjonujący na miejscowej stacji kolejowej oddział sowiecki – mimo wezwań kierowanych z UB z prośbą o pomoc – bał się jej udzielić, słusznie zresztą obawiając się zasadzki.
Oddziały AKO zrealizowały również cel ekspropriacyjny – w kasach miejscowego Starostwa i Urzędu Skarbowego zdobyła pieniądze na działalność swoich oddziałów, w bardzo pokaźnej kwocie ponad 7 milionów złotych.
Nie bez znaczenia okazało się skonfiskowanie trzech maszyn do pisania, niezwykle przydatnych pionowi propagandy miejscowej AKO. Po niecałych trzech godzinach partyzanci wycofali się.
Atak zakończył się pełnym sukcesem – straty NKWD i UB wyniosły pięciu zabitych i kilku rannych, AKO straciła raptem jednego rannego.
Tereny Kurpi w 1945 r. były niepodzielnie opanowany przez partyzantów AK-AKO oraz NZW, a zajęcie Ostrołęki pozostaje przykładem nie tylko wysokiej wartości bojowej oddziałów podziemia, ale przede wszystkim świadectwem zaangażowania mieszkańców Ostrołęki i okolic w walkę z nowym, narzuconym zniewoleniem. Z tego – i nie tylko – powodu, warto o tych wydarzeniach pamiętać.
Kamil Świderski
Bibliografia:
Krajewski, T. Łabuszewski, Ziemia ostrołęcka w walce z komunizmem 1944–1954, Ostrołęka 2008.
Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944-1956. Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2009.
Fotografie:
Płk Władysław Liniarski ,,Mścisław” (1899-1984) – komendant Armii Krajowej Obywatelskiej. Fot. Archiwum IPN
Kpt. Aleksander Bednarczyk ,,Adam” – komendant Obwodu nr 4 Armii Krajowej Obywatelskiej. Fot. Archiwum IPN
